早期壁画中的“西域风格”人物画

Tranh Chân dung “phong cách Tây Vực” trong bích họa đời đầu

在汉代和汉代以前，中国的人物画已经有了较长时期的发展。但是，我们还没有发现画家对人体表现（特别是对人体结构的表现）有某种规律性的技法，只是以线描对外形轮廓的描绘，这一点直到魏晋时期的墓室壁画中，仍然没有在人体造型上有所突破。佛教绘画的传入，无疑是第一次传入了全新的绘画手法。主要是在人物造型上出现了相对准确的画法。

Trong và trước thời kỳ nhà Hán, tranh chân dung Trung Quốc đã trải qua một quá trình phát triển khá dài. Nhưng, vẫn chưa tìm ra các kỹ xảo mang tính quy luật được các họa sĩ sử dụng trong thể hiện nhân vật, chỉ là dùng các nét vẽ để phác họa đường nét cơ thể, cho đến những bức bích họa chân dung trong lăng mộ nhà Ngụy, nhà Tấn vẫn chưa có đột phá nào về mặt tạo hình. Sự du nhập của hội họa Phật giáo, cũng là lần đầu du nhập một thủ pháp hội họa hoàn toàn mới mẻ. Đó chính là phương pháp vẽ tương đối chính xác trong nghệ thuật tạo hình nhân vật.

从宗教的要求来说，当时一定要按照从印度、西域等地传来的样本进行模仿制作，因为那是“正宗”的。但是由于当时传入中国的佛教绘画样本不足，很多情况下只能由本地的艺术家们根据佛经的要求，通过自己的想象来创作。所以在最初的佛教壁画中，就出现了外来的艺术与本土艺术杂糅的状况，如炳灵寺第169窟的壁画就可以看出对西域传来的技法尚未完全掌握，又同时带有浓厚的本土风格。

Xét theo yêu cầu trong tôn giáo, thời bấy giờ phải vẽ phỏng theo các hình mẫu từ Ấn Độ và Tây vực, vì nó “chính thống”. Nhưng vì các mẫu hội họa phật giáo du nhập vào Trung Quốc thời đó không nhiều, nhiều trường hợp chỉ có thể do các nghệ sĩ bản địa dựa vào yêu cầu của kinh phật, thông qua tưởng tượng sáng tạo ra. Vậy nên trong những bức bích họa phật giáo thời kỳ đầu, dễ tìm thấy dấu tích pha trộn giữa nghệ thuật ngoại lai và nghệ thuật bản địa. Chẳng hạn, bức bích họa trong hang số 169 chùa Bính Linh (Bing ling), có thể thấy kỹ xảo du nhập từ Tây vực còn chưa chín muồi, đồng thời mang đậm phong cách bản địa.

敦煌由于地接西域，随着丝绸之路的繁荣，佛教很早就在这里发展，到了莫高窟开凿的时代，已形成了较成熟的壁画与彩塑艺术。从时代最早的北凉第268窟、第272窟、第275窟可以看出，洞窟的彩塑与壁画有着完整的构思和细腻的刻画。只是由于时代久远，大部分壁画颜色脱落或者变色，这种褪色或变色后的面貌，常常会给人一种“稚拙、粗犷”的错觉；但即使是变色的壁画，从身体部分的色彩层次中也可以分析其最初的一些技法特点。

Đôn Hoàng giáp ranh với Tây vực, với sự phát triển phồn vinh của con đường Tơ lụa, Phật giáo đã xuất hiện ở đây từ rất sớm. Đến thời đại xây dựng hang động Mạc Cao, nghệ thuật bích họa và tượng màu đã trở nên khá chín muồi. Từ các hang động số 268, 272, 275 thời Bắc Lương có thể thấy, bích họa và tượng màu trong hang động này có cấu tứ hoàn chỉnh, bút pháp tinh tế. Chỉ là do lịch sử lâu đời, phần lớn màu sắc của các bức tranh tường bị bong tróc hoặc phai màu, diện mạo bị phai màu hay nhạt màu, thường tạo cho chúng ta ảo giác “non nớt, vụng về và thô kệch”; nhưng cho dù các bức bích họa có phai màu, thì từ sự đổi màu trên các bộ phận cơ thể vẫn có thể nhận ra một số đặc điểm của kỹ xảo ban đầu. 

以北凉时期第272窟为例来说明敦煌早期外来风格的人物画。

Lấy hang số 272 thời kỳ Bắc Lương làm ví dụ minh họa cho tranh chân dung phong cách ngoại lai thời kỳ đầu ở Đôn Hoàng.

龛内南侧的胁侍菩萨像，面部造型以眼睛为中心进行晕染，晕染的范围一直延续到面颊，沿面部轮廓边沿进行晕染，上部发际边沿可看出表现鬈发的形式。上半身分出块面，腹部形成较大的椭圆形，是以肚脐为中心进行晕染。北魏以后壁画中的菩萨、天人形象，大体与第272窟的晕染方法一致，只是身体逐渐拉长，身体结构的简化和形式化是一个总的趋势。

Ở phía nam hốc lõm là tượng Hiếp Thị Bồ Tát, khuôn mặt được tô điểm với đôi mắt làm trung tâm, tô điểm đến tận má, kéo ra hai bên đường viền khuôn mặt, có thể nhìn thấy các lọn tóc xoăn theo đường chân tóc. Nửa thân trên màu sắc được phối theo từng phần, phần bụng là một hình bầu dục tương đối lớn, lấy rốn làm trung tâm để lên màu. Trong các bức bích họa chân dung tượng phật, chân dung thần linh sau thời Bắc Ngụy, phương pháp phối màu nhìn chung giống với hang số 272, chỉ là cơ thể dần được vẽ thon gọn hơn, cao hơn, đơn giản hóa và hình thức hóa cấu trúc cơ thể trở thành xu hướng chung.

第254窟北壁的尸毗王本生故事中，尸毗王的形象是画面的中心，这是画家精心绘制的主要人物。尸毗王左腿盘起，右腿自然下垂，这种游戏坐式表现出人物从容自然的神态，上半身微微向后倾，左手扬起，似乎在挡住正在追逐鸽子的老鹰，左手托着鸽子。整个身体呈S形弯曲。

 Trong câu chuyện tiền thân đức Phật (Jataka) về vua Sibi trên bức tường phía bắc trong hang số 254, vua Sibi là hình ảnh trung tâm của bức tranh, là nhân vật chính được họa sĩ dày công khắc họa. Chân trái của vua Sibi gấp lại, chân phải buông thõng một cách tự nhiên, tư thế ngồi này cho thấy phong thái điễm tĩnh của nhân vật. Phần thân trên hơi ngả về phía sau, tay trái giơ lên cao như muốn ngăn chặn con đại bàng đang bay rượt theo con chim bồ câu, tay trái đỡ chim bồ câu. Toàn bộ cơ thể uốn cong như hình chữ S. 

尸毗王的身体表现经过了精心的晕染，变色后的今天，依然可以感觉到色彩层次的丰富和刻画的细腻。类似的造型，我们在克孜尔石窟第110窟佛传故事画面中也可以看到，但其源头是可以追溯到印度的。如果与印度阿旃陀第1窟壁画中的莲花手菩萨相比较，可以看到在人物形态、结构及身体肌肉的晕染方法上非常一致。

Hình thể vua Sibi được thể hiện công phu qua cách phối màu, kể cả giờ đây khi màu sắc đã bị phai nhạt, bạn vẫn có thể cảm nhận được sự phong phú về màu sắc và sự tinh tế trong bút pháp. Cấu trúc tạo hình này, có thể tìm thấy trong câu chuyện phật giáo ở hang số 110 thuộc hang động Kezil, nhưng nguồn gốc của nó xuất phát từ Ấn Độ. Nếu so sánh với Bồ tát tay sen trong bức bích họa ở hang số 1 thuộc hang Ajanta Ấn Độ, có thể thấy hình thái, cấu trúc và phương pháp phối màu trên cơ thể đều rất có tính thống nhất.

从印度、西域传来的人体表现和色彩晕染方法，在新疆克孜尔石窟等的壁画中保留了较多的外来特点，传入敦煌后，在北凉、北魏时期莫高窟壁画中采用较多，但是敦煌壁画并没有严格按照印度的画法，往往表现得有些概念化。特别是北魏以后，人物形象逐步变得清瘦，身体的表现趋向平面化，西魏以后，由于中原风格的大规模传入，人物形象的表现产生了较大的变化，中国式画法逐渐成为主流。

Phương pháp thể hiện nhân vật và kỹ thuật phối màu được du nhập vào Trung Quốc từ Ấn Độ và Tây vực, trong các bức bích họa ở hang đá Kezil Tân Cương còn bảo tồn nhiều đặc điểm ngoại lai. Sau khi du nhập vào Đôn Hoàng, nó đã được áp dụng rộng rãi trong các bức bích họa ở hang đá Mạc Cao thuộc thời kỳ Bắc Lương và Bắc Ngụy. Tuy nhiên bích họa Đôn Hoàng không tuân thủ nghiêm ngặt lối vẽ của Ấn Độ, thường mang tính khái niệm. Đặc biệt sau thời Bắc Ngụy, hình tượng nhân vật dần trở nên cao gầy, sự thể hiện của hình thể ngày càng bình diện. Sau thời Tây Ngụy do phong cách trung nguyên được du nhập trên diện rộng, lối vẽ theo kiểu Trung Quốc dần dần trở thành xu hướng chủ đạo.

编译Biên dich: Bích Tiệp（碧捷）

校对Hiệu đính：冯超 (Phùng Siêu)

排版Sắp chữ：宁笑葳 (Ninh Tiếu Uy)

《敦煌的艺术（大家美育课）》，樊锦诗 赵声良 王旭东 等著，江苏译林出版社有限公司，2023-05-01，ISBN：9787544795050

敦煌的艺术（大家美育课） - 版权信息 - 樊锦诗 赵声良 王旭东 等著 叶朗 顾春芳 主编 - 微信读书