一千六百年前沉入湖底的墓穴

Ngôi mộ chìm dưới hồ nước suốt 1.600 năm 

红星新闻2025-01-23 15:42

Theo nguồn: Báo Hồng Sao, ngày 23 tháng 1 năm 2025

一千六百年前，一处古墓随着一座古城一起沉入鄱阳湖底。世人只知何时沉没，却不知道它何时又从湖底升起、重见天日。

1.600 năm trước, một ngôi mộ cổ cùng một thành phố cổ đã bị chìm xuống đáy hồ Bà Dương (ở tỉnh Giang Tây, Trung Quốc). Mọi người chỉ biết thời điểm ngôi mộ bị chìm, nhưng không biết thời điểm nó lại nổi lên từ đáy hồ, tái hiện trước mắt công chúng.

十年前，位于江西南昌的这处古墓的主椁室开始发掘，之后确定墓主为西汉第九位皇帝汉废帝、在位仅27天的海昏侯刘贺。南昌汉代海昏侯墓的发掘，是我国近年来出土文物最多、文物种类最全的一次考古发现。也是目前发现的面积最大、保存最好、内涵最丰富的汉代侯国聚落遗址。

Mười năm trước, khi gian mộ chính của khu mộ cổ ở Nam Xương, tỉnh Giang Tây bắt đầu được khai quật, các nhà khảo cổ đã xác định chủ mộ là  Hải Hôn Hầu --Lưu Hạ, vị hoàng đế thứ chín của nhà Tây Hán, tức vua bị phế truất sau khi ngồi lên ngai vàng trong vỏn vẹn 27 ngày. Việc khai quật mộ Hải Hôn Hầu nhà Hán ở Nam Xương, là một phát hiện khảo cổ có số lượng di vật nhiều nhất, chủng loại hiện vật đa dạng nhất và phong phú nhất trong những năm gần đây ở Trung Quốc. Cũng là di chỉ tọa lạc của chư hầu nhà Hán có quy mô lớn nhất, được bảo tồn tốt nhất và giàu giá trị nội hàm nhất được phát hiện cho đến nay.

而之所以能有这样的幸运，正因其曾经沉入湖底所致。

Sở dĩ có được sự may mắn này, là do nó từng bị đắm dưới đáy hồ.

汉代海昏侯国遗址公园

Hình 1: Di tích khu mộ Hải Hôn Hầu nhà Tây Hán

壹 I.

其实，在还不知道墓主是谁、只是揭开墓上封土的一刻，考古队员们是崩溃的：封土层上大大小小十几个盗洞，每一个都是历朝历代盗墓贼到此一游的证明。

Trên thực tế, khi còn chưa biết ai là chủ nhân ngôi mộ, ngay khoảnh khắc bắt đầu gạt lớp đất lấp mộ, các thành viên trong đội khảo cổ đã rất suy sụp: trên lớp đất lấp mộ có hơn chục hố trộm mộ lớn nhỏ, mỗi một hố đều để lại dấu tích “đã từng ghé thăm” của kẻ trộm mộ ở các triều đại trong lịch sử. 

而海昏侯墓的发现，也是因为盗墓贼的惊动。2011年早春的某个深夜，南昌市新建县大塘坪乡观西村的墎墩山上忽然犬吠声四起，有村民发现：这座当地裘姓村民的祖坟山上不仅有强光闪烁，偶尔还伴有马达轰鸣声。第二天清早一看，山顶上有一个深不见底的大洞，洞口是挖出来的小山一样的土，还有几段被锯断的旧木板。

Việc phát hiện lăng mộ của Hải Hôn Hầu, cũng là dọ sự đánh động của kẻ trộm mộ. Vào một đêm khuya đầu xuân năm 2011, trên núi Đôn Đôn thuộc làng Quan Tây, xã Đại Đường Bình, huyện Tân Kiến, thành phố Nam Xương, bỗng tiếng chó sủa vang lên tứ phía. Một số người dân phát hiện: trên ngọn đồi có phần mộ tổ của họ Khâu trong vùng, không chỉ có ánh sáng le lói, đôi khi còn có tiếng động cơ. Sáng hôm sau, nhìn lên đỉnh đồi, người ta thấy một cái hố sâu không đáy, bên miệng hố là một ụ đất lớn như ngọn đồi nhỏ, kèm theo vài tấm ván gỗ cũ đã bị cưa gãy. 

盗墓的信息马上层层上告。早在1987年，这一带就已被定名为“紫金城城址与铁河古墓群”，有大大小小汉墓百余座。但因汉墓大凡因由来已久、盗墓频繁而十墓九空，又因国家明令禁止主动发掘地下文物，所以这处古墓群一直以来并未引起多少关注。

Thông tin về vụ trộm mộ đã nhanh chóng được báo lên các cấp có thẩm quyền. Từ năm 1987, khu vực này đã được xác định là “Di chỉ Tử Kim thành và quần thể mộ cổ sông Thiết Hà”, với hàng trăm ngôi mộ Hán lớn nhỏ. Tuy nhiên, phần lớn các ngôi mộ Hán đều bị trộm mộ nhiều lần thành thử mười mộ thì chín mộ trống, lại thêm quy định nghiêm ngặt của nhà nước cấm chủ động khai quật di chỉ dưới lòng đất, vì vậy mà quần thể mộ cổ này đã không được chú ý nhiều. 

盗洞洞口 图据：黎隆武《海昏十谜》

Hình ảnh: Miệng hố trộm mộ, theo Lê Long Vũ “Mười bí ẩn Hải Hôn”

第一个进洞入墓的，是江西省文物考古研究院的杨军。他从盗洞缒下，到五六米深处时闻到了异香。经验丰富的杨军判断：或者是建造墓室所用的木料非常高级自带香气、或者是墓主下葬时放了品质极高的香料，总之说明墓主的身份非同一般。

Người đầu tiên xuống hố mộ là Yang Jun（Dương Quân）, nhà khảo cổ thuộc Viện Nghiên cứu Khảo cổ học Di tích Văn hóa tỉnh Giang Tây. Ông lần theo dây tụt xuống từ miệng hố trộm mộ, khi xuống sâu khoảng 5-6 mét thì ngửi thấy một mùi hương lạ. Với kinh nghiệm dày dặn, Dương Quân nhận định rằng: mùi hương này có thể tỏa ra từ một loại gỗ rất quý hiếm dùng để xây dựng mộ thất, hoặc có thể là mùi hương từ các loại hương liệu cực kỳ quý giá được chôn cùng chủ mộ. Điều này chứng tỏ chủ mộ có thân phận không tầm thường.

下到约十五米深时，杨军发现了椁板在水面上漂浮，他进而判断：主椁室已被水和泥沙填满，这应该是盗墓贼弃之而去的主要原因，也说明这处墓葬的文物遗存可能还保存完好。

Khi xuống đến độ sâu khoảng 15 mét, Dương Quân phát hiện các tấm ván mộ đang nổi trên mặt nước, từ đó ông cho rằng: gian mộ chính đã bị nước và bùn lấp đầy, đây có lẽ là lý do khiến kẻ trộm mộ bỏ cuộc, và cũng là dấu hiệu cho thấy di vật trong ngôi mộ này có thể vẫn còn được bảo tồn nguyên vẹn.

抢救性发掘很快开始，先发掘周边墓坑，两年后才开始发掘这座盗洞所在的一号主墓。但揭开封土层发现十几个盗洞时，考古队还是难掩沮丧之情。 

Cuộc khai quật mang tính cứu hộ được nhanh chóng triển khai. Tập trung khai quật các mộ xung quanh trước, sau hai năm mới bắt đầu khai quật khu mộ chính số 1 trong hố trộm mộ. Tuy nhiên, khi bóc tách lớp đất lấp mộ thì phát hiện hơn chục hố trộm, đội khảo cổ không thể giấu nổi sự xót xa.

幸好随着挖掘深入，确定只有两个盗洞延伸到了主椁室。2011年这个新盗洞只是锯断了顶层的椁板；而一千年前五代时期的旧盗洞不知为何只进入了主椁室旁的衣笥库，盗墓贼拿走了一些随葬衣物，留下了一盏如今也已成文物的五代油灯。

May mắn thay, khi khai quật sâu hơn, các nhà khảo cổ nhận ra rằng chỉ có hai hố trộm mộ kéo dài vào phòng mộ chính. Hố trộm mộ mới đào vào năm 2011 chỉ cắt gãy các tấm ván mộ ở lớp trên cùng; trong khi đó, hố trộm mộ cũ thời Ngũ Đại cách đây hơn một nghìn năm trước không biết tại sao những tên mộ tặc chỉ đi vào phòng kho chứa quần áo bên cạnh gian mộ chính, đã lấy đi một số trang phục mai táng, nhưng để lại một ngọn đèn dầu thời Ngũ Đại, hiện nay đã trở thành một hiện vật quý giá. 

在打开主椁室的主棺后，墓主腰间佩戴的一方玉印显示了其真实身份：海昏侯刘贺。

Khi mở nắp quan tài chính, một chiếc ấn ngọc đeo bên hông chủ mộ đã xác nhận danh tính thật của chủ mộ: Hải Hôn Hầu Lưu Hạ.

出土的“刘贺”玉印

Hình ảnh: Ấn ngọc “Lưu Hạ” được khai quật

为什么刘贺墓屡经盗掘，最后却令盗墓贼统统废然而返？

因为地震和长江水。

Tại sao lăng mộ của Lưu Hạ dù nhiều lần bị trộm khai quật, nhưng cuối cùng kẻ trộm mộ đều phải bỏ cuộc giữa chừng?

Câu trả lời: Là do động đất và nước sông Trường Giang.

贰 II

刘贺死于公元前59年，年仅三十四岁。按照汉制，获得爵位就可以给自己建造墓穴。因此刘贺三十岁来南昌就任海昏侯，就已经开始给自己建造地宫了。

Lưu Hạ qua đời vào năm 59 TCN, khi mới 34 tuổi. Theo chế độ của nhà Hán, chỉ cần được phong tước vị là có thể xây dựng lăng mộ riêng cho mình. Vì vậy, năm 30 tuổi, Lưu Hạ đến Nam Xương đảm nhận chức vụ Hải Hôn Hầu, liền bắt đầu xây dựng lăng mộ cho bản thân.

考古发现，刘贺的这处家族墓园由他和夫人的两座主墓、七座祔藏墓和园墙、门阙、寝殿、祠堂及园寺吏舍等构成。从遗址分析，在封闭的墓园区内，建有供守园的小吏所居住的房舍。也就是说，刘贺死后，其墓园一直处于有人值守保护的状态。

Các nhà khảo cổ đã phát hiện ra rằng, khu mộ của Lưu Hạ bao gồm hai ngôi mộ chính của ông và phu nhân, bảy ngôi mộ phụ, cùng với tường bao, cổng, lăng tẩm, đền thờ và nhà ở cho nhân viên quản lý khu mộ. Theo phân tích, lăng mộ là khuôn viên khép kín, trong khuôn viên có xây nhà ở dành cho người lính canh gác trông coi. Nói cách khác, sau khi Lưu Hạ qua đời, lăng mộ của ông vẫn có người canh giữ và bảo vệ.

刘贺死后，其海昏侯爵位先是因无继承人被废，后来又在东汉被光武帝刘秀恢复，直至最终除国大约一百六十年。即便海昏侯的爵位已不再，但刘贺的墓园始终有人值守、防止盗掘。此外考古显示：刘贺建造墓穴的木材都很坚固厚实，历经两千多年再加泡水都未腐烂。在这样木材建起来的地宫上，又夯实了十多米高的封土，不可谓不坚实。

Sau khi Lưu Hạ qua đời, tước vị Hải Hôn Hầu của ông đã bị bãi miễn vì không có người thừa kế, sau này, vào thời Đông Hán, dưới triều đại của Hoàng đế Quang Vũ Lưu Tú, tước vị này lại được khôi phục, đến khoảng 160 năm sau mới bị bãi bỏ hoàn toàn. Mặc dù tước vị Hải Hôn Hầu không còn, nhưng lăng mộ của Lưu Hạ vẫn được canh gác, đề phòng khai quật trộm. Ngoài ra, khảo cổ học cho thấy: vật liệu gỗ dùng để xây dựng huyệt mộ của Lưu Hạ rất chắc chắn, trải qua hơn hai nghìn năm, lại bị ngâm trong nước, mà vẫn không bị mục nát. Hầm mộ (hay gọi là cung điện ngầm) được xây dựng bằng gỗ quý như vậy, lại còn được đắp thêm một lớp đất lấp mộ cao hơn 10 mét, thì không thể không kể đến là cực kỳ vững chắc.

刘贺主墓室（图据：视觉中国）

Hình ảnh: Khu hầm mộ chính của Lưu Hạ (Thị giác Trung Quốc)

但如此坚固的墓室，被发掘时却是处于垮塌的状态。究其缘由，应该是刘贺离世三百多年后的那一次地震。《晋书》记载，东晋元帝大兴元年（公元318年）十二月，南昌一带“庐陵、豫章、武昌、西陵地震，涌水出，山崩。”能让刘贺的坚固墓室垮塌的，只可能是这样的强烈地震。

Một khu hầm mộ kiên cố như thế, khi được khai quật lại trong tình trạng sụp đổ. Nguyên nhân có thể là do trận động đất xảy ra hơn 300 năm sau khi Lưu Hạ qua đời. Theo Tấn Thư (Jin Shu) ghi chép, vào tháng 12 năm Đại Hưng thời Đông Tấn（năm 318）, khu vực Nam Xương: Lư Lăng, Dự Chương, Vũ Xương, Tây Lăng đã xảy ra một trận động đất mạnh, nước trào lên, núi lở. Chỉ có một trận động đất mạnh như vậy, mới có thể làm sập được một ngôi mộ kiên cố của Lưu Hạ.

地震一百年后，刘贺墓所在的海昏县又逐渐被江水侵蚀。古称“彭蠡泽”的鄱阳湖，因长江水的涌入从三国时期就开始南侵，导致附近的低地不断被淹没。到公元425年也就是距今整整一千六百年前，海昏县完全沉入湖底。而附近地势较高的吴城镇却因此而变成了一处繁华码头，因此民间向来有“沉海昏，起吴城”之说。

Một trăm năm sau trận động đất, khu lăng mộ của Lưu Hạ ở huyện Hải Hôn lại tiếp bị nước sông xâm lấn. Trạch Bành Lãi (nay là hồ Bà Dương), vốn là nơi nước sông Dương Tử xâm lấn từ thời Tam Quốc, dẫn đến các vùng đất thấp gần đó cũng nhấn chìm. Đến năm 425 Công nguyên, cách đây tròn 1.600 năm, khu vực huyện Hải Hôn đã hoàn toàn bị chìm dưới mặt hồ. Thị trấn Ngô Thành gần đó do có địa hình cao hơn, phát triển thành một bến cảng sầm uất. Vì thế mà dân gian có câu “Hải Hôn chìm xuống, Ngô Thành nổi lên”.

海昏侯墓、吴城码头和鄱阳湖如今的位置

Vị trí Lăng mộ Hải Hôn Hầu, Bến Cảng Ngô Thành và hồ Bà Dương hiện nay

不知多少年后，随着沧海桑田的地理变化，刘贺墓再度浮出水面，海昏县的建制却一去不返。虽然湖水退去，但由于鄱阳湖水位对于周边地下水的影响，刘贺墓即便从湖底升起，墓室仍被地下水浸泡。由于墓室垮塌再加泥沙俱下，墓室和随葬物品统统被泡在泥沙和地下水中。

Không ai biết chính xác là sau bao nhiêu năm, cùng với những cuộc bãi bể nương dâu về địa lý, lăng mộ Lưu Hạ lại nổi lên mặt nước, trong khi cơ cấu tổ chức của huyện Hải Hôn thì không bao giờ được tái lập. Dù nước hồ đã rút đi, nhưng do mực nước của hồ Bà Dương vẫn ảnh hưởng đến mạch nước ngầm ở khu vực xung quanh, nên lăng mộ Lưu Hạ mặc dù đã nổi lên, nhưng mộ thất vẫn bị ngập trong nước. Do mộ thất bị sập, cộng thêm bùn đất tràn vào khiến cả hầm mộ và các đồ tùy táng đều bị ngập trong bùn nước. 

所以一代一代盗墓贼，虽然知道这里是一座高等级古墓，但封土层往下打、打着打着就打出了地下水，无法继续深入。即便是最接近破墓的、五代时期的那次盗墓，也极有可能是因缺乏水下作业条件而不得不放弃。就算到了本世纪，盗墓贼拥有了现代勘探技术和机械施工设备，其定位之精、下手之准、速度之快远超古代盗墓贼，但锯断主椁室顶端木板后面对一室泥沙，也知道短时间内决计无法可想，只得趁夜离开。

Vì vậy, dù các thế hệ trộm mộ biết rằng đây là một ngôi mộ cổ cấp cao, nhưng khi đào xuống dưới lớp đất lấp mộ, họ nhanh chóng gặp phải nước ngầm, khiến họ không thể tiến sâu hơn được. Ngay cả lần cận kề nhất với mộ thất -- trong lần trộm mộ vào thời Ngũ Đại, cũng có thể vì thiếu thiết bị tác nghiệp dưới nước, nên đành phải bỏ cuộc. Dù đến tận thế kỷ này, mộ tặc đã có trang bị công nghệ thăm dò và thiết bị thi công cơ khí hiện đại, chúng có thể định vị chính xác, thực hiện chuẩn xác, tốc độ nhanh chóng hơn rất nhiều so với kẻ trộm mộ thời xưa, nhưng sau khi cưa gãy tấm ván trên cùng của khu hầm mộ chính, thấy bên trong hầm mộ toàn bùn cát, biết rằng trong thời gian ngắn sẽ không thể làm gì thêm, đành phải rời đi trong đêm.

如果没有地震和湖水淹没，刘贺墓可能早已是狼藉一片。今日所见的出土文物，早已百中无一。盗墓贼的不幸，永远是文物的大幸。

Nếu không có trận động đất và nước hồ nhấn chìm, lăng mộ Lưu Hạ có thể đã bị tàn phá từ lâu. Những hiện vật được khai quật mà chúng ta được thấy ngày nay, chắc chắn sẽ chẳng còn sót lại. Nỗi bất hạnh của kẻ trộm mộ, chính là sự may mắn lớn nhất của văn vật.

但出土文物中的精品，比如金器中的马蹄金和麟趾金，正常情况下本来不会出现在江西南昌，而应该在山东昌邑。

Tuy nhiên, một số hiện vật được khai quật, trong đó các đồ vật bằng vàng tinh hoa như “Mã Tê kim” và “Lân Chỉ kim”, lẽ ra không xuất hiện ở Nam Xương, Giang Tây, mà phải ở Xương Ấp, tỉnh Sơn Đông.

“海昏侯——西汉刘贺墓出土文物展”展出的马蹄金

Hiện vật Mã Đề kim được trưng bày tại “Triển lãm hiện vật khai quật từ lăng mộ Hải Hôn Hầu – Lưu Hạ nhà Tây Hán”

（Còn tiếp phần 2） 

编译Biên dịch：Bích Tiệp（碧捷）

校对Hiệu đính：冯超

排版Sắp chữ：宁笑葳

来自：https://baijiahao.baidu.com/s?id