良渚文化“玉琮王”

Ngọc tông vương  Văn hóa Lương Chử

Hình ảnh: Ngọc tông vương

新石器时代·良渚文化 浙江杭州良渚反山12号墓出土 浙江省博物馆藏

Thời đại đồ đá mới · Văn hóa Lương Chử; Khai quật ở ngôi Mộ số 12, khu di chỉ Phản Sơn, Lương Chử, Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang

Hiện lưu giữ tại: Bảo tàng tỉnh Chiết Giang

文物速览

Đôi nét về hiện vật

良渚文化“玉琮王”于1986年6月在浙江余杭反山遗址M12墓葬出土，重量达6500克。此玉琮是目前所知玉琮中最大的一件，所以被称为“玉琮王”​。在“玉琮王”侧边四面的中间直槽内，每面上下各有两个神人兽面纹，共有八个，制作工艺已经达到一定高度。

Ngọc tông vương của văn hóa Lương Chử được khai quật vào tháng 6 năm 1986 tại mộ số 12 khu di chỉ Phản Sơn, Dư Hàng, tỉnh Chiết Giang, với trọng lượng lên tới 6,5kg. Đây là chiếc Ngọc tông lớn nhất trong số những chiếc ngọc tông đã được phát hiện, vì vậy được gọi là “Ngọc tông vương”. Ở giữa các rãnh trên bốn mặt bên của Ngọc tông, mỗi mặt trên dưới đều có hai hình thần nhân thú diện, tổng cộng có tám hình, kỹ thuật chế tác đã đạt đến một trình độ nhất định. 

“神人兽面纹”何意？

Hoa văn “Thần nhân thú diện” có nghĩa là gì?

在“玉琮王”上，最引人注目的便是神人兽面纹了。学者们通过对神人兽面纹本身的分析与解读，加上与其他同时期、不同时期的纹饰的类比，进行各种猜测。有人认为整个图像是一个兽面，有人认为是一个神人，有人认为是神人兽面合一，也有人认为以上三种说法能够同时成立，也就是说这种图像正是要表现神人与兽的合一，即是“双关”的。除此之外，对该图像细节的解读更有诸多不同观点，比如有人认为神人或是以当时的巫师形象作为雕刻的模本等。学者们所提出的是各种可能性，难以得出确定的结论。

Trên chiếc “Ngọc tông vương”, điều gây ấn tượng nhất chính là hoa văn thần nhân thú mặt. Các học giả đã phân tích và giải thích về hoa văn này, kết hợp so sánh với các hoa văn trong cùng thời kỳ và các thời kỳ khác, từ đó đưa ra nhiều giả thuyết khác nhau. Một số người cho rằng toàn bộ hình ảnh là một thú diện, một số khác cho rằng đó là một thần nhân, một số lại cho rằng đó là sự kết hợp giữa thần nhân và thú diện, và cũng có ý kiến cho rằng ba giả thuyết trên có thể đồng thời tồn tại, tức là hình ảnh này chính là để thể hiện sự hợp nhất giữa thần và thú, mang “hai ý nghĩa”. Ngoài ra, việc giải thích các chi tiết của hình ảnh này cũng tồn tại nhiều quan điểm khác nhau, chẳng hạn có người cho rằng thần nhân được chạm khắc rất có thể là hình ảnh của thầy cúng thời đó. Các học giả đưa ra những giả thuyết khác nhau, khó có thể đưa ra kết luận chắc chắn.

玉琮何用？

Ngọc tông dùng để làm gì?

玉琮是一种内圆外方的筒形玉器。良渚文化大墓中的玉琮主要存在于反山墓地、瑶山墓地和寺墩墓地。在反山和瑶山墓地，玉琮往往被放置在墓主胸腹部，似乎是手捧之物。关于玉琮功能的说法，影响较大的有张光直提出的玉琮“内圆外方”（但也有人认为玉琮并不是严格的“内圆外方”的器物）象征原始先民“天圆地方”的宇宙观一说；汪遵国先生提出的琮是祭祀用的礼器，是作为玉敛葬的观点等，莫衷一是。

Ngọc tông là một loại ngọc khí hình trụ, bên trong tròn, bên ngoài vuông. Ngọc tông chủ yếu được phát hiện trong các ngôi mộ lớn của văn hóa Lương Chử ở khu mộ Phản Sơn, khu mộ Dao Sơn và khu mộ Tự Đôn. Tại khu mộ Phản Sơn và khu mộ Dao Sơn, ngọc tông thường được đặt ở vùng ngực bụng của chủ mộ, có vẻ như là vật được tay cầm. Về chức năng của ngọc tông, có một số giả thuyết nổi bật. Ông Trương Quang Trực cho rằng ngọc tông “trong tròn, ngoài vuông” (mặc dù cũng có người cho rằng ngọc tông không bắt buộc phải là trong tròn, ngoài vuông), tượng trưng cho quan niệm vũ trụ “trời tròn đất vuông” của người nguyên thủy. Ông Uông Tuân Quốc lại cho rằng tông là vật dụng dùng trong nghi lễ cúng tế, là vật dùng để khâm liệm bằng ngọc. Những giả thuyết này vẫn còn nhiều tranh cãi.

关于玉琮的具体作用，曾经一度有学者以《周礼·春官·大宗伯》中的“以苍璧礼天，以黄琮礼地，以青圭礼东方，以赤璋礼南方，以白琥礼西方，以玄璜礼北方”来解。如《中国考古学通论》​“良渚文化”一节中说到，​“周礼中的‘苍璧礼天’‘黄琮礼地’‘璧琮以敛尸’的记载，说明玉琮、璧、斧等均属用于祭祀的礼器”​。通过与商朝玉琮的实物的比对可以看到，从造型、纹饰等各方面来看，商周时期玉琮与良渚文化玉琮相似程度甚高，且除了玉琮、玉璧，其他器物也是如此，商周青铜器上的纹饰也似乎与良渚文化一脉相承，比如商周青铜器上经常出现的饕餮纹也与良渚文化玉琮的纹饰有相似之处。

Về chức năng cụ thể của ngọc tông, từng có học giả đã sử dụng cách nói “Dĩ thương bích lễ thiên, dĩ hoàng tông lễ địa, dĩ thanh khuê lễ đông phương, dĩ xích chương lễ nam phương, dĩ bạch hổ lễ tây phương, dĩ huyền hoàng lễ bắc phương” trong “Chu lễ·Xuân quan·Đại tông bá” để giải thích. Như trong phần “Văn hóa Lương Chử” của “Thông luận Khảo cổ học Trung Quốc” đề cập: Chu lễ ghi chép ‘thương bích lễ thiên ’‘hoàng tông lễ địa ’‘bích tông dĩ liễm thi’, chứng tỏ rằng: ngọc tông, bích, phủ v.v. đều là đồ lễ dùng trong cúng tế.” Qua việc so sánh với các hiện vật ngọc tông của nhà Thương và nhà Chu, có thể thấy rằng: về tạo hình và hoa văn, ngọc tông của thời Thương-Chu và ngọc tông của văn hóa Lương Chử có mức độ tương đồng rất cao. Thậm chí, ngoài ngọc tông và ngọc bích, các hiện vật khác cũng có sự tương đồng, hoa văn trên đồ đồng của nhà Thương -Chu dường như cũng kế thừa từ văn hóa Lương Chử, chẳng hạn như hoa văn Thao Thiết（loài quái thú）thường xuất hiện trên đồ đồng của nhà Thương - Chu cũng có điểm tương đồng với hoa văn trên ngọc tông của văn hóa Lương Chử.

然而，商周与良渚的玉琮只是在造型上类似，并没有直接证据能够证明两者在功能上是否有联系。而《周礼》成书时间虽有争议，但最早不会早过西周，与良渚文化之间相隔数千年。在对实物进行考察时，虽然常常会以文献记录作为佐证，但这样以时间跨度如此之长的后世文献来论证前世实物却很不可靠，几乎不能作为考证方法来使用。

Tuy nhiên, ngọc tông của nhà Thương - Chu và văn hóa Lương Chử chỉ tương đồng về kiểu dáng, không có bằng chứng trực tiếp để chứng minh hai loại ngọc tông này có mối liên hệ về chức năng. Mặc dù thời gian biên soạn xong “Chu Lễ” vẫn tồn tại nhiều tranh cãi, nhưng sớm nhất cũng không thể có trước thời kỳ Tây Chu, cách văn hóa Lương Chử hàng nghìn năm. Khi tiến hành khảo sát hiện vật, mặc dù thường xuyên lấy tài liệu ghi chép làm căn cứ, nhưng việc sử dụng văn bản của các thế hệ sau với khoảng cách thời gian quá dài như thế, để chứng minh các hiện vật của thời kỳ trước là không đáng tin cậy, và gần như không thể coi là phương pháp khảo cứu hợp lý.

从工艺上看，在琮、璧、钺等良渚文化的代表性玉器中，琮的制作是最为复杂的，可以看到琮的独特地位。此外，对反山M20出土的四件玉琮进行比较，能够提供关于墓主及其背后社会权力网络的大量信息。在没有文字记录，后世文献又无法作为参考的情况下，要对距今五千年左右的良渚文化进行了解非常困难，或许很多东西就可能永远保持未知，但也并非完全的不可知。即使没有文字，出土物及其环境也会“说话”​。

Về mặt kỹ thuật, trong số các hiện vật ngọc tiêu biểu của văn hóa Lương Chử như: tông, bích, việt, v.v., tông có quy trình chế tác phức tạp nhất, từ đó có thể thấy vị trí đặc biệt của tông. Bên cạnh đó, sau khi so sánh bốn chiếc ngọc tông được khai quật từ mộ số M20 tại khu di chỉ Phản Sơn, có thể cung cấp rất nhiều thông tin về chủ mộ và mạng lưới quyền lực xã hội đằng sau. Trong bối cảnh không có văn bản ghi chép và các tài liệu lịch sử đời sau để tham khảo, việc nghiên cứu về văn hóa Lương Chử cách đây khoảng 5.000 là vô cùng khó khăn, có thể rất nhiều điều sẽ mãi mãi là bí ẩn, nhưng điều đó không hoàn toàn có nghĩa là không biết chút gì. Dù không có văn tự, các hiện vật được khai quật và môi trường xung quanh chúng vẫn có thể “nói lên” nhiều điều./.

编译Biên dịch：Bích Tiệp（碧捷）

校对Hiệu đính：冯超

排版Sắp chữ：宁笑葳

来自：70件文物里的中国 - 良渚文化“玉琮王” - 上海博物馆 - 微信读书