汉语习语与节日饮食

Câu nói dân gian và Ẩm thực ngày lễ ở Trung Quốc

一般来说，节日的产生与饮食无关，然而节日中的饮食往往与节日中的祭祀、纪念和避邪等活动有密切关系。有人说，中国文化是“吃”的文化，虽未免偏激，却也道出了它的特点。在传统节日里，人们比平时更注意饮食。“华夏饮食文化是一种以品味为核心、以养生为目的、以寄情为最高境界的文化。”

Theo lẽ thường thì sự hình thành của ngày lễ không liên quan gì đến ẩm thực, tuy nhiên những món ăn trong ngày lễ thường có quan hệ mật thiết đến hoạt động cúng tế, tưởng nhớ và trừ tà. Có người nói, văn hóa Trung Hoa là nền văn hóa “ăn uống”, tuy điều này có chút cực đoan nhưng cũng phản ánh những nét đặc trưng của nó. Trong các dịp lễ tết truyền thống, con người chú trọng đến việc ăn uống hơn. “Văn hóa ẩm thực Hoa Hạ là nền văn hóa lấy hương vị làm trọng tâm, lấy dưỡng sinh làm mục tiêu, lấy cảm xúc làm giới cảnh cao nhất.” 

中国的饮食文化源远流长，《管子》言“民以食为天”,《尚书·洪范》称“食为八政之首”，举国上下都强调饮食的重要性，这在习语中也有体现，如汉语中有习语：“千事万事，吃饭大事、阎王催死不催食（吃饭时不能催促）、雷公不打吃饭人（不在吃饭时责备人）、皇帝不差饿兵”等。

Văn hóa ẩm thực Trung Hoa có lịch sử lâu đời, “Quản Tử” nói “dân dị thực vi thiên” （dân lấy cái ăn làm trọng）, “Thượng Thư- Hồng phạm” cho rằng “thực vi bát chính chi đạo” （đảm bảo cuộc sống ấm no cho người dân là điều quan trọng nhất trong tám vấn đề chính quốc gia）, từ cổ chí kim mọi người đều nhấn mạnh tầm quan trọng của ăn uống, điều này cũng được thể hiện rõ rệt trong những câu nói dân gian, chẳng hạn tiếng Hán có câu: “nghìn sự vạn sự, ăn cơm đại sự”, “Diêm vương giục chết không giục ăn” “trời đánh còn tránh miếng ăn”, “Hoàng đế không sai lính đói”,v.v.

几乎所有的节日无不与特定的饮食品种和饮食方式结合，在饮食文化之林中独树一帜。并且，随着岁月的转移，节日饮食很大程度地从人们的迷信观念中独立出来，不但历久不衰，甚至在饮食内容上更加丰富和讲究，成为许多节日活动内容的主体。

Gần như hầu hết các ngày lễ tết đều có các món ăn và cách ăn uống đặc biệt, khiến chúng nó trở nên độc đáo trong thế giới văn hóa ẩm thực. Mặt khác, theo thời gian, ẩm thực ngày lễ đã tách khỏi những quan niệm mê tín của con người, nó không chỉ tồn tại lâu dài mà còn trở nên phong phú và cầu kỳ hơn về mặt nội dung, trở thành nội dung chính trong nhiều hoạt động lễ hội. 

大年三十的饺子，正月十五的元宵，五月端阳的粽子和雄黄酒，八月中秋的月饼等都是中华传统节日中的饮食。节日饮食也独具文化意蕴，表达了中国人的良好祝愿，如象征阖家团圆的南方汤圆（元宵），心灵手巧的巧果，象征元宝的北方饺子，步步高升的浙江年糕，年年有余的鱼品，健康幸福的豆腐，长生不老的花生（长生果），天长日久的韭菜，吉祥如意的桔子等。再如象征团圆的月饼、春饼，象征长寿的面条，粉丝等。这些节日期间特有的食物还起着维系人际关系，亲和睦邻的作用。

Sủi cảo trong ngày 30 Tết, bánh nguyên tiêu trong ngày tết Nguyên tiêu, bánh ú bá trạng và rượu tương trong ngày tết Đoan ngọ, bánh trung thu trong ngày tết Trung thu. Ẩm thực trong những dịp lễ tết mang ý nghĩa văn hóa độc đáo, đồng thời thể hiện những lời chúc tốt đẹp của người Trung Quốc, chẳng hạn bánh nguyên tiêu miền Nam biểu trưng cho sự đoàn kết, bánh rán tượng trưng cho sự khéo léo, sủi cảo miền Bắc tượng trưng cho phú quý, bánh tết Chiết Giang tượng trưng cho ngày càng thăng tiến, các món cá biểu trưng cho sự đủ đầy, dư dả, đậu phụ tượng trưng cho sức khỏe, hạnh phúc, lạc thể hiện sự an lạc, còn gọi quả trường sinh, rau hẹ tượng trưng cho sự bền chặt dài lâu, cam tượng chưng cho cát tường như ý. Bánh trung thu, chả nem tượng trưng cho sự đoàn viên, mì sợi và miến tượng trưng cho trường thọ, v.v.. Những món ăn đặc biệt trong dịp lễ tết còn có vai trò duy trì mối quan hệ xã giao, cũng như quan hệ họ hàng làng xóm.

北方除夕夜多包饺子吃，以谐音取“更岁交子”的意思。饺子的作法是先和面，​“和”字就是“合”；饺子的“饺”和“交”谐音，“合”和“交”又有相聚之意，所以用饺子象征团聚了。

Ở miền Bắc, mọi gia đình thường gói và ăn sủi cảo vào đêm giao thừa, với hàm ý “tạm biệt năm cũ chào đón năm mới” (chuyển giao vào giờ Tý). Làm sủi cảo trước tiên phải hòa bột (nhào bột), “hòa/和” tức là “hợp/合”; chữ “giảo/饺” trong từ sủi cảo đọc gần với “giao/交” , “hợp/合” và “giao/交” có nghĩa là “tụ hợp”, vì vậy sủi cảo được dùng để biểu trưng cho sự đoàn tụ. 

重阳节古时有登高赏菊的习俗。俗话说：“九月重九，登高饮酒”、“重阳酿酒桂花香”。因此，许多农家都在这天酿酒。这天，许多人家吃糯米面炸油糕，象征步步登高。旧社会当长工的人吃了九月九日的炸油糕就下工干活。

Từ xưa đã có tập tục đăng cao trong ngày tết Trùng Dương. Tục ngữ có câu: “tết Trùng Cửu, lên núi uống rượu”, “tết Trùng Dương ngâm rượu hoa quế”.Vì thế, trong ngày này nhiều hộ gia đình ở nông thôn cùng nhau ngâm rượu hoa quế. Cũng trong ngày này, nhiều gia đình rán bánh nếp, tượng trưng cho việc thăng chức tiến chức. Những người làm công dài ngày cho nhà giàu trong xã hội cũ sau khi ăn song bánh nếp rán tết Trùng Cửu sẽ ra đồng làm việc.

腊月初一，即十二月初一这天家家吃炒花，就是爆的玉米花。俗话说：“腊月初一不吃炒，一个起来一个倒；腊月初一蹦一蹦，又去病来又免灾。”；加重的米粥儿（意为腊月初八食腊八粥后，债主便开始上门索债）；要命的粞瓜儿（腊月二十三有食粞瓜的习俗，过了腊月二十三，债主加紧索债，逼得穷人像要命一样）；救命的煮角儿（到正月初一，债主停止要债，故有‘救命的煮角儿’之说。煮角，即饺子）”。俗谚“打一千，骂一万，全靠三十晚上一顿饭”，证明了上述说法。

Vào mồng một tháng Chạp, tức mồng 1 tháng 12, trong ngày này mọi nhà đều ăn các món rang, chính là phỏng ngô. Tục ngữ có câu: “Mồng một tháng Chạp không ăn đồ rang, trong nhà liên tiếp có người ốm; Mồng một tháng Chạp nổ bùm bụp, đá bay bệnh tật lẫn tai ương.”; “cháo hoa thêm nặng” (mồng 8 tháng Chạp sau khi ăn song cháo, chủ nợ sẽ bắt đầu đến nhà con nợ đòi tiền); “Su su đòi mạng” (13 tháng Chạp có tục lệ ăn su su, hết ngày 13, chủ nợ sẽ đến xiết nợ, khiến những con nợ phải lao đao); “sủi cảo cứu mạng” （ngày mồng Một Tết, chủ nợ sẽ ngừng việc đòi nợ, vì thế mà nói ‘sủi cảo cứu mạng’）. Tục ngạn ngữ có câu “xích mích thế nào cũng không để qua bữa cơm giao thừa”, đã minh chứng cho những câu nói trên.

人日即正月初七时采摘七种菜作成汤汁或和米粉食之，称为“七宝羹”。早上吃完羹汤后，农民开始务农，商人开始经商，因此有的地区流行这样的谚语：​“吃了上七羹，大人小子务营生”。

Ngày Nhân tức mùng 7 tháng Giêng, người ta sẽ đi hái 7 loại rau để nấu canh hoặc làm bún, gọi là “canh Thất bảo”. Buổi sáng sau khi ăn canh, người nông dân bắt đầu ra ruộng, thương nhân bắt đầu buôn bán, vì thế mà người dân ở một số vùng thường nói: “ăn xong canh Thất bảo, người lớn trẻ nhỏ bận mưu sinh”.

俗话“冬至大如年”表明古人对冬至十分重视。北方大部分地区有“冬至饺子（馄饨）夏至面”的风俗流传。人们认为冬至是阴阳二气的自然转化，是上天赐予的福气。冬至，潮汕人称为冬节。潮汕人把冬至当小年过，故潮汕人常说：​“吃过冬节圆，就算大一年（岁）。”民间还以冬至日期来预测冬季的寒暖，有“冬在头（月初）冻死牛，冬在中（月中）暖烘烘，冬在尾（月末）冻死鬼”的俗谚。

Tục ngữ có câu “Đông chí lớn như Tết” cho thấy người xưa vô cùng coi trọng ngày Đông chí. Hầu hết các địa phương ở phía Bắc Trung Quốc đều có tục lệ “Đông chí ăn sủi cảo/ hoành thánh, Hạ chí ăn mì sợi”. Người ta cho rằng ngày Đông chí là sự chuyển hóa tự nhiên của âm dương, là sự ban phước của trời đất. Người Triều Châu gọi ngày Đông chí là ngày tết Đông. Người Triều Châu coi tiết Đông Chí là ngày Tiểu Niên, vì thế mà họ thường nói: “hết ngày Đông chí như lớn hơn một tuổi.” Dân gian còn dựa vào ngày Đông chí dự đoán thời tiết mùa đông, có “Đông chí vào đầu tháng, bò chết cóng, Đông chí vào giữa tháng, ấm như xuân, Đông chí vào cuối tháng, lạnh thấu xương.”

节日里还以食物作为礼品赠答往来，如亲友之间五月初五互送粽子，八月十五互送月饼。这种节日送礼的习俗起着维系社会人际关系的作用。另外，在某些节日里还要用食物来纪念死者，在亡人灵前供奉酒菜。

Trong các dịp lễ tết, đồ ăn còn được dùng làm quà tặng qua lại, chẳng hạn người thân bạn bè tặng nhau bánh ú bá trạng trong ngày tết Đoan ngọ, tặng nhau bánh trung thu trong ngày tết Trung thu. Tập tục tặng biếu quà trong dịp lễ tết có vai trò duy trì các mối quan hệ xã giao trong cộng đồng xã hội. Ngoài ra, trong một số ngày lễ tết, đồ ăn còn được dùng để tưởng nhớ người đã khuất, rượu và đồ ăn được thờ cúng trước linh hồn người đã khuất.

编译Biên dịch：Bích Tiệp 碧捷

校对Hiệu đính：冯超

排版Sắp chữ：宁笑葳

来自：《英汉习语与民俗文化》，殷莉、韩晓玲，北京大学出版社，2006-12ISBN：9787301110867

https://weread.qq.com/web/reader/19132a7071726198191b7aek33e3289021c33e75ff09694