甲骨卜辞

Giáp cốt bốc từ

Văn khắc bói giáp cốt

文物速览

Đôi nét về hiện vật

这片卜骨出土于河南安阳殷墟，刻辞卜问旬日（十日）之内的凶吉，内容涉及祭祀、田猎、天象等诸多方面。刻辞书风雄健，气韵宏广，字大体端，笔力遒劲，是商代晚期甲骨刻辞中不可多得的珍品。

Mảnh xương bói này được khai quật tại di chỉ Ân Khư, An Dương, tỉnh Hà Nam. Lời khắc trên xương ghi lại việc bói hỏi điềm lành dữ trong khoảng tuần nhật (mười ngày), nội dung liên quan đến tế lễ, săn bắn, hiện tượng thiên văn và các phương diện khác. Thư pháp khắc từ trên xương mang phong cách hùng tráng, khí vận rộng lớn, nét chữ vuông vức, bút lực mạnh mẽ, là một báu vật hiếm có trong số các văn khắc giáp cốt cuối thời Thương.

甲骨之用

Chức năng của giáp cốt

说起甲骨文，我们首先要认识这种文字的性质，而要了解这种古老文字的性质，又必须先弄清楚甲骨的用途。在上古时期，由于生产力的薄弱，人们的知识水平非常有限，导致世上有太多现象无法得到科学的解释，从而产生了对超自然力量的崇拜。在商代，迷信鬼神之风盛行，商王遇到大大小小的事情都要进行占卜，而甲骨正是占卜所使用的工具。

Nhắc đến giáp cốt văn, trước hết chúng ta cần hiểu rõ tính chất của loại văn tự này. Muốn hiểu được tính chất của thứ chữ cổ xưa ấy, trước hết phải làm rõ công dụng của giáp cốt. Vào thời thượng cổ, do năng suất lao động còn thấp, trình độ hiểu biết của con người còn nhiều hạn chế, dẫn đến việc có quá nhiều hiện tượng trong thế giới tự nhiên không thể giải thích bằng khoa học. Từ đó nảy sinh niềm tin vào các lực lượng siêu nhiên. Vào thời nhà Thương, mê tín quỷ thần trở thành một trào lưu phổ biến. Các vua Thương mỗi khi gặp phải việc gì, bất kể lớn nhỏ, đều tiến hành bói toán, và giáp cốt chính là công cụ được dùng trong các nghi lễ đó.

禾牛骨刻辞Giáp cốt khắc chữ bằng xương trâu lúa

王者决定诸疑，参以卜筮，断以蓍龟。——《史记·龟策列传》

“Vương giả quyết định chư nghi, tam dĩ bốc thệ, đoạn dĩ thi quy.” （Vua chúa quyết đoán mọi nghi sự, đều tham khảo bói toán, quyết định bằng cỏ thi và mai rùa.）—— Sử ký ·Quy sách liệt truyện

以龟甲和兽骨作为占卜用具由来已久，考古工作者在距今约8000年的新石器时代贾湖遗址中就发现有相似的器物。在后代的典籍《周礼》和《史记》中，我们还可以看到对这种上古仪式的记载。​《史记》称“王者决定诸疑，参以卜筮，断以蓍龟”​，意为古代的君王参照以蓍草和龟甲占卜的结果来作决定，由此可以一瞥占卜活动在先秦时期的盛行状况。

Việc dùng mai rùa và xương thú làm công cụ bói toán đã có từ xa xưa. Các nhà khảo cổ đã phát hiện những vật dụng tương tự tại di chỉ Giả Hồ thuộc thời kỳ đồ đá mới, cách đây khoảng 8000 năm. Trong các điển tích sau này như Chu lễ và Sử ký, chúng ta vẫn có thể thấy những ghi chép về nghi lễ cổ xưa này. Sử ký viết: “Vương giả quyết định chư nghi, tam dĩ bốc thệ, đoạn dĩ thi quy.” Có nghĩa là: Vua chúa quyết định mọi nghi sự, đều tham khảo bói toán, quyết định bằng cỏ thi và mai rùa”, cho thấy hoạt động bói toán được thịnh hành từ thời Tiên Tần.

《周礼·春官》以一句“扬火以作龟致其墨”概括了用龟甲占卜的流程，参照其他文献和考古发现，考古学家们对其有了更准确的认识：首先要在龟甲（兽骨）背面钻凿出圆孔和凹槽，之后灼烤龟甲（兽骨）的背面使其受热开裂，通过观察正面的裂纹走向来判断吉凶。考古研究者们将这种用来占卜的龟甲和兽骨称为“卜甲”​“卜骨”​，作为占卜依据的裂纹被称作“卜兆”​，而写在卜甲、卜骨上记录占卜过程的文字称作卜辞。

Chu lễ · Xuân quan có câu: “Dương hoả dĩ tác quy trí kỳ mặc”, tóm tắt quy trình bói toán bằng mai rùa. Kết hợp các tài liệu và phát hiện khảo cổ, các nhà khảo cổ học đã có những nhận định chính xác hơn: trước tiên phải khoan đục lỗ tròn và rãnh lõm ở mặt sau mai rùa (hoặc xương thú), sau đó nung nóng mai rùa (hoặc xương thú) để chúng sinh ra các vết nứt do nhiệt. Dựa vào hình dạng và hướng nứt ở mặt đối diện để đoán định hung cát. Các nhà khảo cổ gọi mai rùa và xương thú dùng để bói là “bốc giáp” và “bốc cốt”; vết nứt được dùng để luận đoán gọi là “bốc triệu”; văn tự được khắc lên bốc giáp, bốc cốt để ghi chép quá trình bói toán gọi là “bốc từ”.

卜辞之义

Ý nghĩa của bốc từ 

甲骨的用途决定了甲骨上的刻划文字大多数是卜辞，如前文所述，商王遇到大大小小的事情都要占卜，因此卜辞给了我们窥视三千年前的商代社会面貌的一个窗口。然而且不论释读文字的难度，单是卜辞的内容就令现代的普通人一头雾水，如一条商王武丁时期的卜辞：​“癸巳卜殻贞旬无祸王占曰有祟其有来嬉迄至五日丁酉允有来嬉自西……

Chức năng của giáp cốt đã chứng minh phần lớn các văn tự khắc trên đó là bốc từ. Như đã đề cập ở phần trước, các vua nhà Thương mỗi khi gặp phải việc gì, bất kể lớn nhỏ đều tiến hành bói toán, vì vậy bốc từ chính là ô cửa sổ giúp ta quan sát diện mạo xã hội thời Thương cách nay hơn ba nghìn năm. Tuy nhiên, chưa cần bàn đến độ khó của việc đọc hiểu văn tự cổ, chỉ riêng nội dung của bốc từ cũng khiến người bình thường thời nay cảm thấy khó hiểu. Chẳng hạn như một câu bốc từ thời Vũ Đinh nhà Thương có nội dung: “Quý tỵ bốc xác trinh tuần vô họa vương chiêm viết hữu túy kỳ hữu lai hy hất chí ngũ nhật đinh dậu doãn hữu lai hy tự tây ……”

这条卜辞的断句应为“癸巳卜，殻贞：旬无祸？王占曰：有祟！其有来嬉。迄至五日丁酉，允有来嬉自西……”意为“在癸巳这天占卜，占卜官殻问道：‘今后的十天没有祸患吧？’商王判断说：‘有鬼神作祟，会有祸患降临。’五天之后的丁酉这天果然有来自西方的祸患。​”

Bốc từ này nên được ngắt câu như sau: 癸巳卜，殻贞：旬无祸？王占曰：有祟！其有来嬉。迄至五日丁酉，允有来嬉自西……”có nghĩa là: Vào ngày Quý Tỵ, quan bốc tên Khác tiến hành coi bói hỏi: “Trong mười ngày tới liệu có tai họa hay không?” Vua sau khi bói phán rằng: “Sẽ có tai họa. Có thể có sự quấy nhiễu từ bên ngoài.” Đến ngày thứ năm là Đinh Dậu, quả nhiên đã có sự xâm phạm từ phía tây...

考古学家通过资料的比对，提出了甲骨卜辞的常见结构，一条完整的卜辞包括前辞、命辞、占辞、验辞四个部分。上面的例子中“癸巳卜，殻贞”即为前辞，介绍占卜的日期和执行人。​“旬无祸”是命辞，说明贞人此次要占卜的问题是“接下来的十天是否有祸患”​。​“有祟！其有来嬉”是占辞，即商王在观看了卜兆后的判断，在这次占卜中商王作出了“鬼神作祟，会有灾祸”的判断。​“迄至五日丁酉，允有来嬉自西”则是验辞，记录此次占卜的结果是否应验。从记录中可见，此次占卜五天之后祸患降临，商王所作的“十天内有灾祸”的判断应验了。

Các nhà khảo cổ học, thông qua đối chiếu tài liệu, đã chỉ ra cấu trúc thường gặp của bốc từ trên giáp cốt, một bài bốc từ hoàn chỉnh thường bao gồm bốn phần: tiền từ (前辞)、mệnh từ (命辞)、chiêm từ (占辞) và nghiệm từ (验辞). Trong ví dụ nêu trên: “Quý tỵ bốc xác trinh”(癸巳卜，殻贞) là tiền từ, ghi lại ngày bói toán và người thực hiện việc bói. “tuần vô họa？” (旬无祸?) là mệnh từ, nêu rõ nội dung mà người xem quẻ lần này muốn biết là: “Trong mười ngày tới có tai họa hay không?” “hữu túy! kỳ hữu lai hy.” (有祟！其有来嬉。) là chiêm từ, tức lời phán đoán của vua Thương sau khi quan sát bốc triệu, trong lần chiêm bộc này vua Thương phán rằng: “Có tà thần tác quái, sẽ có tai họa giáng xuống.” “hất chí ngũ nhật đinh dậu, doãn hữu lai hy tự tây.” (迄至五日丁酉，允有来嬉自西。) là nghiệm từ, ghi chép sự thực xảy ra sau đó để đối chiếu với kết quả bói. Theo ghi chép có thể thấy, sau 5 ngày chiêm bốc thì tai họa giáng xuống, dự đoán của vua Thương đã ứng nghiệm: “Có tai họa trong 10 ngày.”

学者们通过对甲骨上所刻文字的内容的研究，可以揭示出商代社会生活的方方面面。从与打猎相关的卜辞，可以了解商代黄河流域的自然环境和野生动物；从与战争有关的卜辞，可以了解商王朝与周边各个民族的关系；从刻有天干地支的卜辞，可以了解古人的时间观念和历法……

Thông qua việc nghiên cứu nội dung văn tự khắc trên giáp cốt, các học giả có thể làm sáng tỏ nhiều phương diện trong đời sống xã hội thời Thương. Từ những bốc từ liên quan đến săn bắn, có thể hiểu biết phần nào diện mạo môi trường tự nhiên và hệ động vật hoang dã ở lưu vực sông Hoàng Hà thời đó. Từ các bốc từ liên quan đến chiến tranh, có thể tìm hiểu mối quan hệ giữa triều đại nhà Thương với các dân tộc lân cận. Từ những bốc từ có khắc thiên can địa chi, có thể nhận thấy quan niệm về thời gian và lịch pháp của người xưa.

发现甲骨文的意义

Ý nghĩa của việc phát hiện giáp cốt văn

甲骨文的发现具有强烈的文化意义。甲骨文——这一三千年前的文字出现于世上，就如同从三千年前传来的空远回响，从此中华文明史的长度有了更坚实的证据。在20世纪初积贫积弱的中国，甲骨文和殷墟的发现，对于增强民族自信、凝聚国民认同有着重要的意义。2017年年底，甲骨文成功入选了世界记忆名录，这是中国独特的这一历史记忆文化遗产的价值得到了世界公认的体现。新时代下，如何挖掘甲骨文所蕴含的深刻历史文化内涵，并将其同当代社会结合，使其焕发出新的生机和活力，则是应当引起每个传统文化爱好者思考的问题。

Việc phát hiện giáp cốt văn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Giáp cốt văn, loại văn tự có niên đại hơn ba nghìn năm này, giống như một tiếng vang vọng từ ba nghìn năm trước, từ đó có được bằng chứng vững chắc cho chiều dài của lịch sử văn minh Trung Hoa. Vào đầu thế kỷ XX, Trung Quốc đang trong cảnh đói nghèo, việc phát hiện giáp cốt văn và di chỉ Ân Khư có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc tăng cường lòng tự hào dân tộc và tăng cường sự đồng thuận trong cộng đồng quốc dân. Cuối năm 2017, giáp cốt văn đã được UNESCO đưa vào Danh mục Ký ức Thế giới, cho thấy giá trị di sản văn hóa mang tính ký ức lịch sử độc đáo của Trung Quốc đã được cộng đồng quốc tế công nhận. Trong thời đại mới, làm thế nào để khai thác nội hàm văn hóa lịch sử phong phú của giáp cốt văn, đồng thời kết hợp với xã hội đương đại, để khơi dậy sức sống và sinh khí mới, là vấn đề mà mỗi người yêu truyền thống văn hóa cần suy ngẫm./.

编译Biên dịch：Bích Tiệp（碧捷）

校对Hiệu đính：冯超

排版Sắp chữ：宁笑葳

来自：70件文物里的中国 - 甲骨卜辞 - 上海博物馆 - 微信读书